Sarkofagi, inspirowane królewskimi nagrobkami z katedry wawelskiej, nie przedstawiają żadnego z nich. Stanowią artystyczną imaginację, by – uwolnione z bezpośredniej wizualnej zależności od tych znanych zabytków – mogły nieść symboliczne przesłanie. Pomysł ukazania grobowego wnętrza i atmosfera zarówno tego, jak i innych obrazów cyklu, stanowią świadome nawiązanie do Wnętrze grobu Kazimierza Wielkiego (1869) Jana Matejki i w ogóle historyzmu dawnego mistrza artysty. Sądzić można, że źródłem inspiracji dla Wyczółkowskiego były też wiersze Juliusza Słowackiego (Rozmowa z piramidami) oraz Adama Asnyka (tomik „Sen grobów” z 1867 roku), łączące metaforycznie stan uśpienia z sytuacją historyczną polskiego narodu, pozbawionego państwowości. Sarkofagi, godząc symbolikę śmierci i zmartwychwstania, zdają się wyrażać ideę grobowca-kolebki, śmierci przechowującej życie. Na metaforę letargicznego snu Wyczółkowski wybrał bezruch kamiennych figur, podkreślony replikacją horyzontalnych linii, mroczną scenerią krypty oraz nastrój tenebroso, wywołany kolorystyką zdominowaną przez szarości i brązy, kontrastowaną efektami oświetlenia. Zwiastunami tajemnicy możliwego odrodzenia, które sprawiają, że śmierć nie wydaje się tu nieodwołalna, są promienie światła i zawarty w nich pierwiastek transcendencji oraz fresk z postacią Ukrzyżowanego Zbawiciela.

Wacława Milewska