wymiary: 216x123x63
oznaczenie autorskie: Sygn.: Marzec 1975 / JBereś
opis: Jerzy Bereś – rzeźbiarz i performer – stworzył własny, niepowtarzalny sposób wypowiedzi artystycznej. W swej twórczości sięga do rodzimych źródeł, a nawet jeszcze głębiej, do pierwotnych, prymitywnych rytuałów, poprzez które człowiek, u zarania dziejów ludzkości, zaczynał komunikować się z „niepoznanym”, z tajemniczymi siłami natury. Powrót do prapoczątków kultury, do sfery zachowań magicznych jako przejawu wyższej świadomości człowieka, jest dla artysty manifestacją wolności, ucieczką od cywilizacji i jej zagrożeń. Stanowi także świadomą kontestację sztuki tradycyjnej i silnie zakorzenionych w niej rudymentów akademizmu. „Tylko w świecie bez sztuki – mówił Bereś z okazji wystawy jego dzieł w Zachęcie w 1966 roku – są zjawiska podświadomego działania, mogące (...) inspirować powstanie faktów twórczych. W świecie sztuki natomiast, walka istniejąca między zwolennikami różnych konwencji i szkół powstałych dawniej czy obecnie powstających, powoduje, że dzieła sztuki stają się często głosami w dyskusji, a nie faktami”.
Bereś uprawia sztukę akcji. Nadaje kreowanym wydarzeniom artystycznym podniosły, obrzędowy charakter. Nazywa je mszami lub przepowiedniami. Występuje w nich w roli kapłana czy też szamana, sprawując tajemnicze rytuały przy użyciu wytworzonych prostych sprzętów oraz zgromadzonych przedmiotów, wykorzystując także żywioły – wiatr, ogień i wodę. Owe dziwne obiekty wykonuje wyłącznie z naturalnych materiałów: drewna, konopnych sznurów, łyka, kamieni, skóry, kowanego żelaza, lnianego płótna, posługując się prostymi narzędziami – piłą, siekierą, dłutem. Nazywa je ołtarzami, „zwidami”, „machinami”. Integralnym elementem sprawowanych rytuałów jest też ciało artysty, twór natury prezentowany w swej pierwotnej nagości, pokrywane w czasie akcji-ceremonii tajemniczymi znakami.
Niekiedy Bereś manifestuje więź z narodową tradycją, z polską historią i współczesnością, z jej mitami, stereotypami poglądów i zachowań. Unika jednak skrajności i popadania w patriotyczną podniosłość. Mówi, że „dwie brzytwy” – narodowa i religijna – „są zagrożeniem dla kulturowej tożsamości narodu”.
Wózek romantyczny to jeden z „totemów polskości” Beresia, odwołujący się do najbardziej mitotwórczego okresu w rodzimej literaturze i sztuce, który trwale ukształtował narodową świadomość i po dziś dzień stanowi niewyczerpane źródło wartości konstytutywnych dla tożsamości Polaków.
Wacława Milewska
ekspozycja: Galeria Sztuki Polskiej XX wieku,
Gmach Główny, al. 3 Maja 1
klucz: Grupa Krakowska >>>