Na obrazie Train de banlieue siwowłosa kobieta drzemie we wnętrzu wagonu kolejowego, tuż za nią wyłania się prawie całkiem zasłonięta postać w kapeluszu. Widoczne na ścianie wagonu jaskrawe, radosne plakaty reklamowe kontrastują ze zmęczoną twarzą kobiety. Elementy kompozycji zostały obwiedzione mocnym konturem, który wypełniają intensywne kolory w odważnych zestawieniach. Zderzenia barw stanowią wyraz przekazywanych przez artystę emocji, których pozbawiona wydaje się tematyka obrazu, przedstawiającego banalny wycinek codzienności. Zwraca uwagę pozornie niedbałe, charakterystyczne dla Czapskiego kadrowanie, przywodzące na myśl pospiesznie wykonaną fotografię. Przypadkowość ujęcia podkreślona została przez widoczne na pierwszym planie drzwi między wagonami. Dają one dodatkowo widzowi wrażenie uczestnictwa w przedstawionej scenie.

W malarstwie Czapskiego uderza umiejętność bacznej obserwacji, mimo odrzucenia realistycznego obrazowania. Artysta chce utrwalić chwilowe olśnienie; odnajduje magię w banalnych sytuacjach, a w zwyczajnych ludziach – piękno i godność. Do bohaterów swoich obrazów odnosi się z wielką sympatią, czułością, która udziela się również widzowi.

Czapski – w równym stopniu pisarz i malarz – w Dziennikach często zapisywał scenariusze przyszłych obrazów, co pozwala prześledzić proces ich tworzenia. „Pisanie i malowanie są u mnie najściślej związane – tłumaczył. – Jak tylko biorę pędzel do ręki, odczuwam natychmiast potrzebę notowania i czasami żałuję, że nie mam trzech rąk.” Obrazy Józefa Czapskiego, kojarzonego z pisarstwem i działalnością w redakcji paryskiej „Kultury”, długo pozostawały w Polsce nieznane. Dopiero w latach dziewięćdziesiątych malarska twórczość Czapskiego wkroczyła do zbiorowej świadomości Polaków.

Agata Małodobry