Alfons Karpiński (1875-1961)
Ulica paryska, 1911
Zakup, 1967
imnk
miniaturka

technika / materiał: olej, tektura

wymiary: 52x64

oznaczenie autorskie: Sygn. i dat. p.d.: A. Karpiński./w Paryżu 1911.

opis: W 1907 roku Alfons Karpiński wyjechał do Paryża, gdzie przebywał, z przerwami w okresach zimowych, do 1912 roku. Zachłyśnięcie się metropolią, o której odwiedzeniu marzył od dawna, zaowocowało wieloma obrazami o zróżnicowanym charakterze stylistycznym. Niektóre z nich to impresje – szkice notowane na gorąco, niektóre zaś, jak te prezentowane w naszej Galerii, są dopracowanymi obrazami należącymi do najciekawszych dzieł malarza. 

Obrazy namalowane rok po roku reprezentują trzy różne stylistyki i są świadectwem poszukiwań formalnych młodego artysty. 


Ulica paryska to obraz stylistycznie zupełnie odmienny od pozostałych paryskich motywów Karpińskiego. Zastosował tu formalny eksperyment „rysując” suchym pędzlem elementy wielkomiejskiego krajobrazu. Zostały one następnie „oblane” mocno rozcieńczoną, brązową farbą o różnych odcieniach, tworzącą zacieki, i w udany sposób podkreślającą atmosferę dżdżystego, jesiennego dnia. Obraz jest jednym z pierwszych eksperymentalnych obrazów Karpińskiego, który później, już jako dojrzały artysta słynący z salonowych portretów i kwietnych martwych natur, stosował formalne innowacje w bardziej ambitnych, odbiegających od głównego nurtu swej twórczości obrazach.

Ś.L.



ekspozycja: Galeria Sztuki Polskiej XX wieku,
Gmach Główny, al. 3 Maja 1


klucz: Ku Francji <<<
Artyści Młodej Polski, z których wielu miało za sobą studia w szkołach monachijskich, podejmowali podróże artystyczne do Paryża, urastającego w ostatnich dekadach XIX wieku do roli niekwestionowanej stolicy światowej sztuki. Kończył się wówczas okres dominacji impresjonizmu; artyści ze szkoły Pont-Aven skupieni wokół Pula Gauguina propagowali malarski syntetyzm, a ugrupowanie nabistów – sięganie do wrażeń pozazmysłowych, stanów onirycznych, podświadomych, archetypicznych w swej istocie dla duchowości człowieka oraz uproszczony, wyrafinowany rysunek. Wyjeżdżających z kraju (nad Sekwanę) młodych artystów przyciągały przede wszystkim muzea, galerie, salony, wystawy, ale także prężne środowisko artystyczne i pociągający świat nowych doznań, związanych z życiem wielkiego miasta. Jako pierwsi udali się do Paryża, jeszcze w 1889 roku, Władysław Podkowiński i Józef Pankiewicz. 

Józef Pankiewicz (1866–1940) po okresie fascynacji impresjonizmem, po dekadenckich nokturnach i zauroczeniu sztuką japońską, zainteresował się postimpresjonistycznym malarstwem Paula Cézanne’a i Pierre’a Bonnarda. Zaczął malować z rozmachem, fakturowo, używając palety kolorów nasyconych oraz stosując tzw. grę barwną. Analizując dzieła Cézanne’a, Pankiewicz doszedł do następującego wniosku: „Pierwsze wrażenie daje nam powierzchnia, dopiero potem zaczynamy sobie uświadamiać, co obraz wyobraża. Ta strona materialna powierzchni jest podstawą naszego estetycznego wrażenia. (...) Płaszczyzna gładka w zestawieniu z jaśniejszą plamą ciemnieje, a przy ciemnej jaśnieje, płaszczyzna szara w zestawieniu z czerwoną plamą zielenieje itp.”. Istota koloru staje się dominantą malarstwa Józefa Pankiewicza, czytelną w malowanych po 1908 roku krajobrazach z Prowansji czy Hiszpanii, w martwych naturach z wyraźną swoistą grą kolorów, wykorzystującą zasady wzajemnego oddziaływania na siebie barwnych płaszczyzn. 

W 1898 roku do Paryża zjechała wielka indywidualność artystyczna, pierwsza dama młodopolskiego malarstwa – Olga Boznańska (1865–1940) i pozostała tam do końca życia, nie zrywając jednak kontaktów zarówno z Towarzystwem Artystów Polskich „Sztuka”, jak i z krakowskim środowiskiem artystycznym. Miała już wówczas za sobą kilkuletni pobyt w Monachium i pierwsze spektakularne sukcesy. Malowała martwe natury, wnętrza, widoki z okien pracowni, a przede wszystkim portrety – intymne, o przyciszonej i wyrafinowanej gamie kolorystycznej, charakteryzujące się wnikliwością i znakomitą obserwacją psychologiczną modela. Taka jest Dziewczynka z chryzantemami (1894) – jeden z najpiękniejszych portretów, w którym malarka uchwyciła w subtelnych szarościach i srebrzystych tonach smutek dziewczynki, nostalgicznym klimatem zbliżając się do poezji Maurycego Maeterlincka. Boznańska nigdy nie uległa wpływom malarstwa francuskiego; pozostała obojętna na impresjonizm, przejmując jedynie pewne sugestie malarskie z nastrojowej twórczości Eugeniusza Carrière’a czy Jamesa McNeilla Whistlera. 

Z Francją związał się też Władysław Ślewiński (1854–1918) zaprzyjaźniony z Paulem Gauguinem i kręgiem grupy Pont-Aven, od której przejął syntetyzm form, polegający na eliminowaniu nieistotnych szczegółów kompozycji oraz posługiwaniu się płaskimi plamami koloru ograniczanymi grubym konturem przy zachowaniu czytelności motywu. Zafascynowany surowym pejzażem Bretanii, wielokrotnie podejmował temat burzliwego morza z rozbijającymi się o skały falami, malował również martwe natury w wyciszonej i harmonijnej gamie kolorystycznej. Powracał też do malarstwa portretowego i intymnych scen rozgrywających się we wnętrzach, jak Czesząca się (1897) – obraz stosujący specyficzny kadr kompozycyjny, wyraźne, faliste, wręcz secesyjne linie konturu, paletę kolorów dyktowanych rudobrązowymi włosami modelki i biało-złocistą karnacją jej ciała.

Na przełomie 1908 i 1909 roku w Paryżu osiadł uczeń Jana Stanisławskiego Tadeusz Makowski (1882–1932), który po fascynacjach symbolistycznym malarstwem Puvis de Chavannes’a zetknął się z grupą awangardowych malarzy – Albertem Gleizesem, Jeanem Metzingerem, Fernandem Légerem oraz Aleksandrem Archipenką – i ich wzorem podjął poszukiwania malarskie, oparte na własnej interpretacji francuskiego kubizmu, świadomie prymitywizowanego, połączonego z liryzmem i subtelną ekspresją, utrzymanego najczęściej w delikatnej, pastelowej kolorystyce. Na jego obrazach obok martwych natur szczególnie często pojawiają się wizerunki dzieci, które z czasem, coraz bardziej schematyzowane i stylizowane, przystrajane w trójkątne czapeczki, zaczęły przekształcać się w groteskowe, bryłowate kukiełki.

Reminiscencje paryskie ilustrował również Alfons Karpiński (1875–1961), zarówno w nastrojowych pejzażach i widokach ulic, jak i w efektownych portretach modelki o imieniu Jane. Paryż i kabarety na Montmartre zafascynowały Wojciecha Weissa, autora dynamicznego Kankana w Moulin Rouge (1900). Forma bliska francuskiemu impresjonizmowi pojawia się w delikatnie rozedrganych i efektownie, światłocieniowo modelowanych rzeźbach Ludwika Pugeta (1877–1942).
Urszula Kozakowska-Zaucha



© 2010 Muzeum Narodowe w Krakowie
design & concept: creator.pl
>