Praca Dół bezpośrednio odnosi się do traumatycznych doświadczeń artysty z czasów likwidacji lwowskiego getta w czerwcu 1943 roku. Stern znalazł się w grupie ludzi wyselekcjonowanych do rozstrzelania. Podczas egzekucji upadł przed salwą do ogromnej, zbiorowej mogiły i w ten sposób ocalił życie. „W tym dole – wspominał – było sporo ludzi, którzy jeszcze żyli. Słychać było taki pomruk, taki jakby śpiew... Taka stękanina, chór. Upadłem i leżałem twarzą do ziemi na trupach, i na mnie leżeli. Czekałem na chwilę, kiedy mi wpakują kulę do głowy, już tak indywidualnie. (...) Cały czas leżałem z zamkniętymi oczami. I tak do wieczora.” Nocą, wydostawszy się spod stosu ciał, zdołał zbiec. Ukrywał się do końca wojny.

Materią dzieła Stern uczynił fragmenty zmiętych, zbrużdżonych tkanin o różnej strukturze i fakturze powierzchni, przytwierdzonych do podłoża i pokrytych farbą rozpyloną aerografem. Ich załomy tworzą plątaninę form; przywołującą na myśl bezładne pozy ciał pomordowanych, a gradacja barwy – od gęstej czerni do szarawej bieli – tworzy złudzenie głębokiego dołu, penetrowanego od góry przez mgliste światło księżyca. 

Reminiscencje przeżytej egzekucji zdaje się zawierać także kompozycja Cień nocy z 1967 roku, w której Stern zastosował oprócz tkanin i delikatnych czarnych woali spreparowane kości zwierząt i rybie skóry. To jedno z wcześniejszych zastosowań szczątków organicznych z czytelnym odwołaniem do problematyki wanitatywnej związanej z wojną. 

Anna Budzałek
Wacława Milewska